In de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) krijg je als zorgprofessional onvermijdelijk te maken met cliënten die agressie laten zien. Soms verbaal, soms fysiek. Soms gericht op de omgeving, soms op zichzelf. Agressie in de zorg is zelden “zomaar” het is vaak een uiting van onmacht, onbegrip of overprikkeling. Hoe je ermee omgaat, kan het verschil maken tussen escalatie en rust.

In dit artikel lees je wat agressieregulatie inhoudt, welke methodes er zijn om ermee om te gaan, en waar je als professional alert op moet zijn. Het helpt je niet alleen om cliënten beter te begrijpen, maar ook om jezelf en je collega’s te beschermen.

Wat is agressieregulatie?

Agressieregulatie is het proces waarbij je helpt om agressieve gevoelens of gedrag van een cliënt te herkennen, te sturen en waar mogelijk te voorkomen. Dit kan via communicatie, structuur, afleiding of interventietechnieken.

Bij mensen met psychiatrische aandoeningen zoals psychoses, persoonlijkheidsstoornissen of verslavingen kan de emotieregulatie verstoord zijn. Dat maakt dat boosheid of frustratie snel kan omslaan in verbaal of fysiek gedrag. Daar komt bij dat prikkels in een GGZ-omgeving snel kunnen opstapelen: denk aan wachttijden, medicatieveranderingen of drukke afdelingen.

Methodes in de praktijk bij agressieregulatie

Er zijn meerdere bewezen methodes die professionals inzetten bij agressieregulatie. Een aantal veelgebruikte zijn:

1. De-escalerend werken
Zodra je merkt dat de spanning bij een cliënt oploopt, is het belangrijk om vroegtijdig te reageren. Blijf rustig in toon, houd je lichaamstaal open (armen niet kruisen) en geef de ander de ruimte. Benoem wat je ziet (“Ik merk dat je boos wordt”) en geef keuzemogelijkheden om controle terug te geven.

2. ABC-model (Antecedent – Behaviour – Consequence)
Analyseer welk gedrag wordt voorafgegaan door welke prikkel (A), welk gedrag volgt (B) en wat het effect of gevolg is (C). Dit helpt om patronen te herkennen en gericht in te grijpen.

3. Oplossingsgericht begeleiden
Focus niet op het probleem, maar op wat wél werkt. Vraag: “Wat helpt jou om rustig te blijven?” in plaats van: “Waarom doe je zo boos?” Geef cliënten regie, zonder los te laten.

4. Time-out & prikkelreductie
Soms is het nodig om een cliënt tijdelijk uit de situatie te halen. Een rustige ruimte, een korte wandeling of gewoon even laten bijkomen kan wonderen doen.

Veelvoorkomende valkuilen bij agressieregulatie

Een bekende valkuil is te laat ingrijpen. Vaak zijn er al signalen (verhoogde spierspanning, korte antwoorden, op en neer lopen) die wijzen op oplopende spanning. Als je die negeert, is het risico op escalatie groter.

Een andere fout is te veel autoritair optreden. Agressie lokt makkelijk tegen-agressie uit. Als jij je stem verheft, of over iemand heen praat, verlies je niet alleen contact, maar vergroot je ook het risico op escalatie.

Ook onderschatting speelt mee. Niet alle agressie is direct zichtbaar en stille, passief-agressieve gedragingen kunnen ook schade aanrichten, vooral in langdurige zorgrelaties.

Wil je meer weten over agressieregulatie in de GGZ of je vaardigheden verbeteren? Volg dan een van de trainingen van GOED Academy op het gebied van psychiatrie, agressie en communicatie. Zo leer je beter te handelen met behoud van veiligheid én menselijkheid.